Compassie is een kernwaarde in de zorg. Maar waar blijft die compassie als technologie het overneemt? Waarom lijkt digitale zorg soms koud of onpersoonlijk, terwijl het juist bedoeld is om te helpen? Hoe kan technologie juist bijdragen aan compassievolle, persoonlijke zorg? Hoogleraar Matthijs Noordzij en PhD-onderzoeker Charlotte van Lotringen gingen op zoek naar het antwoord. `
Van ‘super cool’ tot ‘tijdverspilling’ of zelfs ‘gevaar voor privacy’: de meningen over zorgtechnologie lopen flink uiteen. Dat merkte ook Matthijs, hoogleraar gezondheidspsychologie en -technologie aan de Universiteit Twente. “Mijn technische collega’s zagen vooral de voordelen van gezondheidstechnologie,” vertelt hij. “Mijn psychologiecollega’s juist de nadelen.”
“Tijdens gesprekken met hen vroegen we ons af of we medische technologie ook op een andere manier konden positioneren,” licht Matthijs toe. “Zo kwamen we uit bij het idee van compassievolle technologie: een middenweg tussen de uitersten van zorg en technologie. Een concept dat helpt om een meer genuanceerde discussie op gang te brengen.”
Ditigale zorg begint bij de opleiding
Volgens Matthijs is er in de opleiding van ggz-professionals nog te weinig aandacht voor de rol van technologie in behandelingen. In een leerboek van 800 pagina’s voor klinisch psychologen staan bijvoorbeeld maar vier regels over het gebruik van telefoons of internet.
“Een professional leert zo niet om technologie, zoals een app of VR-bril, te integreren in zijn of haar behandelingen. Dat willen we veranderen met het frame van compassievolle technologie. Waarom zet je technologie in? Niet om geld te besparen of efficiënter te werken, maar om compassievolle zorg te bieden.”
Frame ontwikkelen
De belangstelling van ggz-aanbieder Dimence Groep voor het idee van compassievolle technologie leidde, samen met een succesvolle subsidie uit het programma Transitie en Gedrag, tot de start van het onderzoeksproject Compassievolle Technologie in 2019. Het programma Transitie en Gedrag richt zich op hoe menselijk gedrag soms de belofte van technologie als probleemoplosser in de weg zit. In dit onderzoeksproject werkten experts uit design, filosofie, psychologie en computer science samen. Ook Minddistrict was vanaf het begin betrokken als een van de initiatiefnemers.
Dimence Groep was een belangrijke aanjager van het project, stelt Noordzij. “Zij kwam al vroeg met de vraag hoe ze technologie in de ggz konden inzetten zonder dat dit als kil en afstandelijk werd ervaren. Hun behandelaars wilden technologie gebruiken op een manier die écht aansluit bij hun waarden: nabijheid, medemenselijkheid, vertrouwen.”
Minddistrict is volgens Matthijs vanaf het begin een waardevolle partner geweest aan de technologische kant. “Engagement en adherence zijn dé pijlers onder ehealthplatforms,” vertelt hij. “Toch verloopt de acceptatie van zulke platforms niet overal vanzelf. Ook zij zoeken naar nieuwe manieren om het nut van hun modules te laten zien. Voor ons is het heel waardevol om een partner te hebben die die weerstand tegen technologie van dichtbij kent.”
Uitgangspunt
Al snel sloot ook Charlotte van Lotringen aan: PhD-onderzoeker met een achtergrond in psychologie en ervaring met designonderzoek. “We wilden ontdekken hoe de kwaliteiten van zorgprofessionals en de mogelijkheden van technologie elkaar kunnen versterken,” vertelt ze. “Ons uiteindelijke doel was om te komen tot compassievolle zorg, mogelijk gemaakt door compassievolle technologie.”
Waarom is juist in de ggz dat frame van compassievolle technologie zo belangrijk? Volgens Charlotte sluit compassie perfect aan bij de kern van het werk in de geestelijke gezondheidszorg. “Compassie gaat over medeleven: je kunnen inleven in het lijden van mensen en daar iets aan willen doen,” legt ze uit. “Het is een waarde die breed wordt gedeeld door ggz-professionals en enorm wordt gewaardeerd door cliënten. Zorg is bovendien effectiever wanneer die als compassievol wordt ervaren: de behandelrelatie wordt sterker, de resultaten beter en het werkplezier groter.”
'We wilden ontdekken hoe de kwaliteiten van zorgprofessionals en de mogelijkheden van technologie elkaar kunnen versterken'
Een concreet voorbeeld uit het project is de samenwerking met behandelaren en patiënten in de acute ggz. Samen ontwikkelden ze, via co-design, een kaartenset die zorgprofessionals helpt om smartwatches op een compassievolle manier in te zetten. Charlotte legt uit: “De kaarten kunnen helpen om beter te begrijpen waar patiënten mee worstelen, meer empathie op te wekken en concrete steun te bieden. De smartwatch ondersteunt dat proces.”
Dogmatisch wantrouwen
Tijdens het onderzoek merkte Matthijs dat veel ggz-professionals afhaken zodra technologie vooral wordt gepresenteerd als middel om geld te besparen of efficiënter te werken. Dat botst met de waarden die zij belangrijk vinden in hun werk. “In plaats van acceptatie kun je dan zelfs het tegenovergestelde bereiken,” zegt hij. “Een soort dogmatisch wantrouwen tegen technologie.”
Matthijs benadrukt dat dat wantrouwen zeker niet overal speelt. Er is ook een groep professionals die juist het tegenovergestelde laat zien: wat hij ‘dogmatisch technologie-optimisme’ noemt. Deze taakgerichte, praktische zorgverleners omarmen nieuwe technologie meteen en gaan er oplossingsgericht mee aan de slag.
'Ook technologie-optimisten kunnen er baat bij hebben om verder te kijken dan alleen functionaliteit'
Matthijs ziet die groepen liever niet als tegenpolen. Volgens hem gaat het niet om optimisten versus wantrouwers, maar om verschillende manieren van kijken naar technologie. “Het compassieframe sluit andere motivaties niet uit,” legt hij uit. “Het is juist aanvullend en verbindend. Ook technologie-optimisten kunnen er baat bij hebben om verder te kijken dan alleen functionaliteit. Uiteindelijk draait het erom dat je technologie introduceert op een manier die past bij wat professionals belangrijk vinden: effectiviteit, menselijke waardigheid, goed contact met cliënten en autonomie.”
Een andere kijk
Nu het project zijn afronding nadert, hopen Charlotte en Matthijs dat hun onderzoek ggz-breed bijdraagt aan een andere blik op technologie. Dus op wat het is, en wat het kan zijn. Ze willen organisaties helpen beter te begrijpen wat hun medewerkers motiveert en beweegt, en technologie minder zwart-wit neerzetten. “Zo kunnen organisaties hun digitale tools beter laten aansluiten op de waarden die voor verschillende groepen zorgprofessionals belangrijk zijn,” zegt Charlotte. “En die professionals beter ondersteunen om technologie te verbinden aan die waarden.”
Compassievolle technologie geeft bestuurders bovendien handvatten om het gesprek over kwaliteit van zorg te voeren, in plaats van alleen over tijd en kosten. Volgens Matthijs sluit een compassievolle aanpak goed aan bij bestaande trainingen die de nadruk leggen op oplossingsgerichtheid. “De focus op compassie kan daar prima naast bestaan,” zegt hij. “Niet als enige focus, maar aanvullend. Wel is het belangrijk om compassie als uitgangspunt integraal mee te nemen: van de uitrol tot de training in gebruik. Het moet geen extra sausje zijn dat je er achteraf overheen giet.”
Compassievolle technologieschaal
Een van de concrete resultaten van het onderzoek is de Compassievolle Technologieschaal, vertelt Charlotte. “We wilden compassie explicieter en zichtbaarder maken, zowel in onderzoek als in de praktijk,” legt ze uit. “Samen met zorgmedewerkers hebben we daarom een schaal ontwikkeld waarmee je kunt meten in hoeverre verschillende soorten technologie als compassievol worden ervaren. Tegelijkertijd vestigt die schaal de aandacht op compassie als waarde die óók belangrijk is om te evalueren.”
"Samen met zorgmedewerkers hebben we daarom een schaal ontwikkeld waarmee je kunt meten in hoeverre verschillende soorten technologie als compassievol worden ervaren"
Er zijn genoeg implementatietrajecten waarin technologie als koud of afstandelijk wordt ervaren, vult Matthijs aan. Vaak is dan niet goed te achterhalen waar dat precies door komt. “Met deze schaal kun je dat tastbaar maken,” legt hij uit. “Je ziet in hoeverre resultaten – of juist het uitblijven daarvan – te maken hebben met hoe compassievol de technologie wordt ervaren.”
Over het project Compassievolle Technologie
Het project Compassievolle Technologie startte in 2019 als samenwerking tussen de Universiteit Twente, ggz-instelling Dimence Groep en Minddistrict. Samen dienden zij de subsidiaanvraag in bij NWO.
Het onderzoek richt zich op de vraag hoe je technologie in de ggz kunt ontwerpen en inzetten op een manier die niet alleen functioneel is, maar ook bijdraagt aan het herkennen én verlichten van menselijk lijden. Het gaat om technologie die empathisch aanvoelt, past bij de context van de gebruiker en de therapeutische relatie versterkt – denk aan toepassingen als chat, zelfhulpmodules en blended care.
“Die samenwerking was vanaf het begin interdisciplinair én praktijkgericht opgezet,” vertelt Matthijs. “Dimence bracht de dagelijkse zorgpraktijk en behandelinhoud in, Minddistrict de technologische expertise en ervaring met implementatie van e-healthmodules, en wij als UT de ontwerp-, gedrags- en evaluatiekennis. Dankzij die gelijkwaardige samenwerking konden we het concept compassievolle technologie ontwikkelen én toetsen in een realistische context. Zorgverleners, ontwerpers en ontwikkelaars dachten vanaf het begin mee over hoe technologie niet alleen functioneel, maar ook waardegedreven en mensgericht kan zijn.”
Minddistrict en compassievolle technologie
De visie van Minddistrict sluit naadloos aan bij het concept van compassievolle technologie. Het platform biedt persoonlijke routes: digitale zorgpaden die worden opgebouwd op basis van meerdere korte meetmomenten. Hulpverleners stemmen deze af op de behoeften, motivatie en voorkeuren van de cliënt. Door geschreven feedback, blended begeleiding en gedragsinzichten te combineren, ondersteunt Minddistrict zorg die niet alleen effectief is, maar ook mensgericht en betrokken. Zo sluit de praktijk direct aan bij de waarden die centraal staan in het project Compassievolle Technologie.
Meer weten?
Neem een kijkje op de website van UTwente om meer te lezen over de onderzoeksresultaten.